YATIRIM

A-Kazakistan yatırım faaliyetlerinin yasal çerçevesi

Yatırımcıların çıkarlarını koruyan yasal çerçeve Kazakistan’da iyi bir yatırım atmosferinin oluşumu için hayati öneme sahiptir. Kazakistan Anayasası, özel mülkiyetin korunmasını ve özgür girişimciliği garanti altına almıştır. Yerli ve yabancı yatırımcı ayırımı yapılmamıştır. Tüm yatırımcılar aynı hak ve özgürlüklere sahiptir. Elbette ki ulusal güvenliğin gerekli kıldığı bazi bölgeler ve iş alanları, yatırım kanunda sınırlamalara tabi tutulmuştur. Anlaşmalardaki şartları taşıması, Kazakistan’da yatırım yapılması kaydıyla yatırımcı haklarının transferi yasal olarak gerçekleşebilmektedir.

1- Yasal koruma garantisi

Yatırımcıların hak ve çıkarları, Kazakistan Anayasası, Yatırım Kanunu, uluslararası anlaşmalar ve diğer yasal düzenlemelerle tam ve koşulsuz koruma altına alınmıştır.

Sözleşme koşullarının istikrarı, sözleşme taraflarınca yapılan değiştirmeler ve aşağıdaki yasal düzenlemeler dışında garanti edilmektedir.

- İthalat, üretim ve ÖTV ye tabi malların satışı ile ilgili şartların ve usullerin değiştirilmesi,

- Ulusal, ekolojik güvenlik ve kamu sağlığı ve huzurunu sağlamaya yönelik değişiklikler.

Medeni kanun kapsamında, yatırımcı kanunlara aykırı olarak hareket eden, veya illegal yollara baş vuran devlet organları tarafından kendisine verilen zararın karşılığını alma hakkına sahiptir.

Anayasaya göre Kazakistan ile yapılmış olan uluslararası anlaşmaların ulusal kanunlara üstünlüğü söz konusu olup; doğrudan hüküm ifade eder. Kazakistan yatırımların korunması ve teşvik edilmesiyle ilgili 32 anlaşma imzalamış ve bunların 29 adedini onaylamıştır. İlave olarak Kazakistan’ın CIS topluluğu ülkeleri ile de Yatırımcı Hakları Koruma anlaşması vardır.

Bu anlaşmalarda öngörülen şartlar, yabancı yatırımcı ilişkilerinin düzenlenmeside büyük önemi vardır. Tüm anlaşmalar, devletlerce kabul edilmiş ve taraflarca yerine getirilecek 3 koşul içerir. Bunlar:

- Yatırım ve yatırımla alakalı uygun ortamın yaratılması,

                - Yabancı varlıklar için uygun koruma sağlanması,

- Yabancı yatırımcının karlarını özgürce transfer edebilirliğinin sağlanması.

Yatırımcı, tüm vergi ve yasal olarak üzerine düşen diğer zorunlu ödeme yükümlülüklerini yerine getirdikten sonra karlarını istediği gibi kullanabilme, Kazakistan bankalarında Tenge ve Döviz hesapları açabilme hakkına sahiptir.

2- Millileştirme ve el koymalarda yatırımcı haklarının korunması

Devlet ihtiyaçları için yatırımcı varlığının müsadere edilmesi, ancak istisnai hallerde ve kazak yasama organınca yapılan düzenleme halinde söz konusu olabilecektir. Millileştirmelerde, yatırımcı kayıpları tam olarak karşılanacaktır. Malların piyasa değeri üzerinden tutarı ödenecektir. Bu değer üzerinde anlaşmazlık söz konusu olursa, mahkemelerde hak aranabilecektir.

3- Sorunların çözümü

Yatırım sorunları, belli uzman katılımı ile karşılıklı görüşmelerle çözülebilir. Hükümet bu konuyla ilgili 1 Kasım 1999 tarihinde “Yabancı Yatırımcı Başvurularının Değerlendirilmesi ile ilgili Karma Komisyonun Kurulması” adli bir Kararname çıkarmıştır. Bu komisyon;

Yabancı yatırımcı baş vurularını zamanında ve gerekli özenle değerlendirecek,

Yabancı yatırımcı talepleri ve sorunlarını çözüme kavuşturacaktır.

Yatırımcı sorunları görüşmeler yoluyla çözülemez ise, taraflarca düzenlenmiş sözleşmede yer alan hükümlere göre, konu Kazakistan mahkemelerinde, veya uluslararası arabulucu (hakem) aracılığnda, uluslararası anlaşma ve Kazak Kanun hükümleri çerçevesinde çözüme kavuşturulacaktır. Yatırım dışı anlaşmazlıklar Kazak Kanunlarına göre sonuçlandırılır. Kazakistan 4 Ekim 1995 tarihinde 10 Haziran 1958 Tarihli Yabancı hakem Kararlarının Tanınması ve Uygulanması ile ilgili New York Konvansiyonunu onaylamıştır.

Kazakistan şu anda, 18 Mart 1965 kabul edilen Devletler ve Diğer Devlet Ulusları Arasındaki Yatırım Sorunları hakkındaki Washington Konvansiyonuna taraftır ve bu konvansiyon 21 Ekim 2000 tarihinde yürürlüğe konulmuştur.

4- Yatırımlara olan devlet destekleri

Güncel teknolojinin getirilmesi ve uygulanması, yeni istihdam yaratılması ve mevcudun korunması,  çevrenin koruma altına alınması, yeni üretim imkanlarının aktif olarak oluşturulması ve bu şekilde, ekonominin kalkınması doğrultusunda müsait yatırım atmosferinin sağlanması için, hükümet yatırımlar için özel destekleme programları yürütmektedir. Yatırımlara sağlanan hükümet destekleri şunlardır:

- Yatırım vergi teşvikleri,

- Gümrük vergilerinden muafiyet,

- Hükümet ayni bağışları.

Yatırım teşvikleri yatırımcılarla yapılan sözleşmelerle garanti altına alınır. Bu konuda vergi imtiyazlarına yönelik, yapılmakta olan model sözleşmeler, 8 mayıs 2003 tarih ve 436 numaralı Kararnameyle kabul edilmiştir.

Kazak Hükümeti, öncelikli yatırım faaliyetleri listesini yayınlamış ve yatırım vergi teşvik süreleri ve yapılacak yatırım tutarlarını belirlemiştir. Yatırım belirlenmiş olan maksimum süreyi aşması durumunda, vergi teşvik süresi bir Kazak Hükümet kararı ile belirlenecektir. Faaliyet türlerine göre tasnif edilmiş, yapılacak yatırım tutarlarıyla birlikte vergi teşvikli öncelikli yatırımlar listesi 8 mayıs 2003 tarih ve 436 numaralı Kararnameyle kabul edilmiştir.

Yatırımlara sağlanan teşvikler, 436 sayılı Kararda belirtilen şartların yerine getirmesi, ayrıca aynı Kararda istenen ve yatırımcının mali, teknik ve yönetsel kapasitesinin yeterliliğini belgeleyen dokümanların sunulması ile devreye girer.

a- Yatırım vergi teşvikleri

Yatırım vergi teşvikleri kurumlar gelir, mülk ve arazi vergililerine şamil olmak üzere aşağıdaki şekilde uygulanır:

- Arazi (Emlak) vergisinden muafiyet, satın alınan ve yatırım projesinin uygulanması doğrultusunda kullanılan arsalara uygulanır.

- Mülk vergisinden muafiyet, yatırım projesi çerçevesinde kullanılan yeni sabit kıymetlere uygulanır.

- Kurumlar Gelir Vergisi teşviki, kullanılan tüm sabit kıymet maliyetlerinin, teşvik süresi kapsamında eşit taksitlerle, toplam yıllık gelirden indirilmesi hakkı sağlar.

- Yatırım vergi teşvikleri, sabit varlıklara konan yatırım miktarına göre belirlenen süre, ki bu süre maksimum 5 yıldır, içerinde verilir.

Yer altı kaynak kullanım sözleşmeleri yapan veya Kazakistan yasal birimlerince ayni devlet yardımı şeklinde tahsis edilmiş  sabit varlık kullanan veya özel vergi uygulamasından yararlananlar, yukarıda sayılan teşviklerden yararlanamazlar.

b- Ayni devlet bağışları

Ayni devlet bağışları, yatırımcıya tahsis edilen arsa, bina makine ve malzeme, bilgisayar, alet edevat, ulaşım aracı, üretim ve ev eşyası şeklinde olabilir. Ayni yardımların tutarı, yapılan sabit varlıklara yapılan yatırım toplamının % 30 undan fazla olamaz.

c- Gümrük ödemelerinden muafiyet

Gümrük vergilerinden muafiyet, aşağıdaki şartların taşınması ve ithal edilen teçhizat ve makine ve parçaların yatırım projesinin uygulanması doğrultusunda kullanılması halinde söz konusu olur.

Proje için gerekli olan benzer teçhizat ve parçaların Kazakistan’da üretilmemesi, veya yeterli miktarda olmaması gerekir.

Kazakistan’da üretilen teçhizat ve parçaların, proje için gerekli olan standartlara uymaması gerekir.

Gümrük teşvikleri bir yıl geçerlidir. Bu süre sözleşme imza kayıt tarihinden itibaren 5 yılı geçmemek üzere uzatılabilir.

5- Yatırım teşviklerinden yararlanmak gerekli olan dökümanlar

Baş vurular aşağıdaki belgelerin yetkili otoritelere sunulması ile kabul edilebilir:

Noter taktikli, tüzel kişi devlet tescili fotokopisi,

Noter tasdikli, tüzel kişi istatistik kartı fotokopisi,

Noter taktikli, tüzel kişi tüzük fotokopisi,

Yetkili kurumca belirlenmiş gereksinimlerin karşılanmasına yönelik yatırım projesi iş planı,

Yatırım projesini gerçekleştirecek gelir ve harcama bütçe dokümanları,

Proje finansman kaynak ve garanti dokümanları,

Yatırımcı tarafından talep edilen ayni devlet bağışını, aynı zamanda, bu bağışın önceden kabul edildiğini belgelen dokümanlar.

6- Yatırımların karşılıklı teşviki ve korunması hakkında anlaşma yapılan ülkeler

7- Lisans

Kazakistan Lisans Kanununa göre lisans, yetkili devlet kuruluşları tarafından özel kişi ve kuruluşlara, belirli bir tip faaliyette bulunabilme veya özel anlaşma hükümlerini yerine getirme izni garantisi sağlar. Lisans, eşitlik ilke ve koşulları gözetilerek, lisans koşullarını taşıyan herkese verilebilir. Genel kısıtlama, rekabetin sınırlanması ve firmalara özel çıkar ve avantaj sağlanmasıdır. Verilen lisanslar Kanunda belirtilen haller dışında devredilemez.

a-Lisans Çeşitleri:

Lisanslar konu, bölgesel ve faaliyet alanlarına göre üçe ayrılır:

Konusuna göre;

Vatandaş ve tüzel kişilere verilen lisanslar,

Yabancı vatandaş, tüzel kişi ve vatandaşlık ve uluslararası organizasyon bağlantısı olmayanlara verilen lisanslar.

Faaliyet alanına göre;

Genel lisans: Belirsiz bir sürede belirli bir faaliyetin sürdürülmesi için verilen lisans. Belirli bir teknolojik sürecin bir parçası olarak ortaya çıkabilen pek çok faaliyet için bir lisans alınabilir.

Limitli lisans: Belirli bir ekonomik faaliyeti belirli bir hacim, ağırlık veya miktar limiti dahilinde, gerçekleştirmek için verilen lisanslar.

Operasyonel (işlevsel) lisans: Belirli bankacılık ve dövizli işlemler gerçekleştirmek için verilen lisanslar.

3- Bölgesel Faaliyetler İçin Verilen Lisanslar:

Kazakistan’ın belirli bölgesiyle sınırlanmış faaliyetler için verilen lisanslar,

Kazakistan’ın tüm bölgelerini kapsayan faaliyetlerle ilgili lisanslar,

Kazakistan sınırlarını aşan faaliyetler için verilen lisanslar.

b- Lisans ve Lisans Harçlarına Tabi Faaliyetler Listesi:

Devletin güvenliği, kamu düzeni, vatandaşların sağlığı ve çevrenin korunması doğrultusunda lisansa tabi mallar (faaliyetler ve hizmetler) listesi; aynı zamanda ihracat ve ithalatla ilgili usulleri belirleyen lisanslar Hükümet tarafından yayınlanır. Lisans harçları, ödeme usulleri ve lisanslama yapan birimlerin harçları Vergi Kanununda düzenlenmiştir. Lisanslar lisans harçlarının ödemesi yapıldıktan sonra verilir.

c- Lisans Koşulları:

Lisansa tabi faaliyetlerin belirgin özellikleri; sağlık, ekolojik, enerji, maden ve mühendislikle ilgili izin ve denetim gerektiren birimler, bu alanlarla ilgili mevzuatta yer almaktadır.

Lisansa tabi faaliyetler ve  sağlık, ekolojik, enerji, maden ve mühendislikle ilgili izin ve denetim gerektiren birimlerin listesi 29 Aralık 1995 Tarih ve 1894 sayılı Kazakistan Hükümeti Kararında yer almaktadır. Bu kararda lisanslar üç kategoriye ayrılmıştır. Bunlar;

- Sağlık araştırması gerektiren faaliyet ve hizmetlere yönelik lisanslar listesi: Bu konuda 26 farklı faaliyet ve hizmet çeşidi belirlenmiştir.

- Ekolojik araştırma gerektiren faaliyet ve hizmetlere yönelik lisanslar listesi: Bu alanda 21 farklı faaliyet ve hizmet çeşidi belirlenmiştir.

- Maden ve mühendislik araştırması gereken hizmetlere yönelik lisanslar listesi: Bu alanda 8 farklı faaliyet ve hizmet çeşidi belirlenmiştir.

- İlave olarak, dövizli işlemler ve menkul kıymet sigortası ve bankacılık faaliyet lisansları çart ve usulleri ilgili Kanunlarında düzenlenmiştir.

8- Ülkeler itibariyle Kazakistan’a yapılan yabancı yatırımlar

10- Sektörlerin karlılık durumları