KERİMOV’UN BAŞARISI: ORTA ASYA’NIN EKONOMİDEKİ LİDERİ ÖZBEKİSTAN

Tüm bölge ülkeleriyle sınıra sahip tek Türkistan ülkesi konumunda bulunan Özbekistan, 1 Eylül 1991’de bağımsızlığına kavuşmasının ardından jeostratejik öneme sahip bu konumu ve doğal zenginlikleriyle küresel güçler için ilgi odağı oldu. Yaklaşık 27 milyonluk nüfusuyla bölgenin en büyük ülkesi olması ve Özbek azınlıkların bölgedeki diğer devletlerde de yerleşmesi, Orta Asya’da önemli bir yere sahip olmasını sağlıyor. Ülkede eğitime verilen önem büyük, okuma yazma oranı % 99,4.

İslâm Kerimov, 29 Aralık 1991’de ülkede gerçekleştirilen genel seçimlerde, Özbekistan’ın ilk Devlet Başkanlığı görevine seçildi.

Bağımsızlık sonrası ülkede yaşanan siyasal ve sosyal gelişmelerin yanı sıra, ekonomik kaynaklarını da hızla değerlendirmeye başlayan Özbekistan, halkının çağdaş yaşam koşullarına kavuşması konusunda ekonomik ve sosyal reformların uygulanmasında da kararlı bir politika izliyor. Bu kapsamda, Kerimov, özellikle özelleştirme ve yönetim reformları uygulanması yoluyla ekonomik büyümenin sağlanması, enerji kaynakları konusunda bağımsız hareket edilmesi, sanayide büyüme ve başarılı bütçe planlanmasına özel önem veriyor.

Uygulanan başarılı politikalar sonucunda, ülkenin ekonomik büyüme oranında artış ve enflasyon oranında azalma sağlandı. Dış ticarete de özel önem veren Kerimov, yabancı işadamlarının ülkede yatırım yapmalarının teşvikine yönelik uzak ve orta dönemli bölgesel programları hayata geçirdi. Tekstil, gıda ve inşaat gibi sektörlerde çok çeşitli yatırım olanaklarının bulunduğu Özbekistan’da uygulanan sosyal, politik ve ekonomik reform programları ile yabancı sermaye ve girişimciliğin aktifleştirilmesine hız kazandırıldı. Ayrıca, Orta Asya ve BDT ülkeleriyle imzalanan sıfır gümrük esasına dayalı ekonomik işbirliği anlaşmaları ile Özbekistan’a gelen yatırımcıların, aynı zamanda bu pazarlara da sıfır gümrükle ulaşmaları sağlandı. Özbekistan’da nitelikli ve ucuz işgücü de mevcut. Diğer taraftan, bölge ülkeleriyle imzalanan küçük ve orta işletmelere yönelik yabancı yatırım, tarım, gümrük, enerji, jeoloji, hafif sanayi ve eğitim gibi alanlarda işbirliği anlaşmaları da ülkedeki yabancı yatırım faaliyetlerinin hız kazanmasında bir başka etken oldu. Bu anlaşmalar, Orta Asya’nın merkezi konumundaki Özbekistan’daki gelişmelere yönelik güven ve ilginin bir göstergesini teşkil ediyor.

Dış ticaret faaliyetleri açısından, yabancı yatırımcıların ülkeye teşviki büyük bir öneme sahip.

Ülkede 2005-2010 dönemi kapsamında öncelikli ekonomi alanlarından tarım makine sanayisinin geliştirilmesi, tekstil sanayi, inşaat malzemesi üretim endüstrilerinin modernize edilmesi, yabancı sermayeleri bölgeye çekme programlarının uygulanması ile ilgili uzak ve orta vadeli önemli devlet programları kabul edildi.

Özbekistan’da ulusal işletme komplekslerinin yapısal oluşumu, özelleştirme süreçleri, ekonomik istikrar ve büyüme sağlanması ve kar getirecek yatırım politikaları uygulanması sonucunda gerçekleştirildi. Kerimov döneminde, devlet kurumlarının özelleştirilmesi, işadamlarına destek ve yabancı yatırım sermayelerinin teşviki konularının düzenlemesinde bir takım yasal düzenlemeler yapıldı. Kabul edilen yasalar, Özbekistan’da ileriye dönük ve gelecek dönemde ekonomik işbirliğinin garanti edilmesine, yabancı yatırım sermayesi için güvenli ortam oluşturulmasına ve yabancı yatırımcı işletmelerin ülkede faaliyetine hizmet ediyor.

Diğer taraftan, yasal düzenlemelerle yabancı yatırımcılara geniş kapsamlı garanti koşulları ve olanakları yaratıldı. Bu bağlamda, Özbekistan ulusal programı çerçevesindeki projelere katılım sağlayan yabancı yatırımcılar yedi yıl için kar vergisinden muaf tutuluyor. Son dönemlerde vergi muafiyeti gibi bir takım yasal düzenlemeler yapılarak, küçük ve özel işletmelerin gelişmesinde yabancı sermayenin doğrudan katılımı sağlandı.

Bağımsızlık öncesinde tarıma bağlı bir hammadde ülkesi konumundaki Özbekistan’da, katma değeri yüksek ürünler üretilmezken, tarımda alanında sadece pamuk üretimi yapılıyordu. Bağımsızlık sonrasında, Cumhurbaşkanı Kerimov’un izlediği politikalar sayesinde, bugün Özbekistan, Orta Asya’da kendi oto sanayisine sahip tek ülke konumuna geldi. Güney Kore ortaklığıyla kurulan 200.000 araç üretim kapasiteli bir şirket, Türkiye’den Koç Grubu ile kurulan bir minibüs üretim şirketi, Taşkent’te, Sovyetlerden kalan uçak fabrikasına sahip. Fabrikalar, yeni modellerle destekleniyor.

Ayrıca, Orta Asya’da ticaret ve el işçiliğinde aranan isimler çoğunlukla Özbeklerdir. Öte yandan, dünya pamuk pazarında lider konumundaki ülkelerden biri olan Özbekistan, pamuk üretim hacmine göre dünyada beşinci ve ihracatına göre ikinci sırada yer alıyor.

Ancak, Kerimov’un hedefleri arasında, Özbekistan’da, pamuk lifini doğrudan ihraç etmektense, işleyip tekstil ürünü olarak pazarlanması da yer alıyor.

Enerji sektöründe hiçbir ülkeye bağımlı olmayan Özbekistan’da pamuktan başka doğalgaz, altın, alüminyum, doğalgaz, mermer, molibden, tungsten ve kömür gibi kaynaklar da mevcut. Özbekistan’da doğal kaynaklar kendine yeterli olmakla beraber, aynı zamanda ihracat ürünüdür.

Kerimov, IMF’nin şartlarına bağlı olarak Özbekistan’da döviz çevrilmesi ve transfer edilmesine de imkan tanıdı. Ülkede isteyenler, dövizin % 50’sini devlete satmak şartıyla, kazancını, dövize çevirip transfer edebiliyor.

Özbekistan Cumhurbaşkanı İslam Kerimov, piyasa ekonomisi reformlarının derinleştirilmesi ve ekonominin liberalleştirilmesine yönelik olarak ekonominin istikrarlı ve sağlam bir yapıya kavuşturulması yönünde kararlı adımlar da attı. Özel sektörün ilerlemesine uygun ortam sağlanması, vergi yönetimi sisteminin geliştirilmesi, bankacılık alanının ve konut hizmetlerinin yapısal reformu ile ilgili hedeflerin gerçekleştirilmesi de ülkenin sosyo-ekonomik gelişmesine olumlu katkı sağladı.

Para-kredi politikası araçlarının geliştirilmesi, para piyasasının sağlamlaştırılması, banka kredilerinin artırılması, küçük ve özel işletmelere finansal destek sağlanmasına yönelik bankacılık sistemine yeni düzenlemeler getirilmesi gibi tedbirlerle reel sektörün gelişmesine zemin hazırlandı.

Özbekistan’da 23 Aralık’ta düzenlenecek Cumhurbaşkanı seçiminde adaylığını koyan Cumhurbaşkanı İslam Kerimov, seçim programına ilişkin yaptığı açıklamada, Özbekistan’ın kendi gücü ve imkanlarıyla sosyal güvenliğe öncelik veren, piyasa ekonomisine dayanan, hukuk ve demokratik devlet kurma yolunda kararlılıkla hareket ettiğini ifade etti. Kerimov, eskimiş Sovyet sisteminden vazgeçerek, demokratik ilkelere dayalı milli devlet ve sosyal kurumların oluşturulmasında çok önemli ve ciddi adımlar atıldığını belirterek, ham madde üreten geri kalmış ekonomiden vazgeçerek, ekonomik yapının geliştirilmesine, halkın refahının yükseltilmesine yönelik kapsamlı reformların yapıldığını anlattı. Bu çerçevede, ekonomik reformların hızlandırılarak, geliştirilmesi, orta sınıf temsilcileri olan girişimciler ve çiftçilere daha fazla kolaylık sağlamak ve bu kesimleri teşvik etmek gerektiğini ifade etti.

Tüm bu gelişmelerden sonra Özbekistan’da Kerimov yeniden Cumhurbaşkanı seçildiğinde, Özbekistan’ın, bugün olduğu gibi gelecekte de, dış politikada ve ekonomide hiçbir ülkenin güdümüne girmeden, kendi çıkarları doğrultusunda ilerlemeye devam edecek, Avrasya’daki konumunu daha da güçlendirecektir. Aynı zamanda uluslar arası işbirliği örgütlerinin de üyesi olan Özbekistan, bölgenin ticaret koridoru haline gelebilecek bir konuma sahip. İnsan gücü ve stratejik konumu sebebiyle bunu başarması hiç de zor görünmüyor.

Naciye Saraç Global Yorum İnternet Dergisi