|
|
 |
|
TÜRK CUMHUR
AÇIDAN B
İYETLERİ İLE İLİŞKİLERİMİZE EKONOMİKİR YAKLAŞIM
Mehmet ALAGÖZ
*
Sinem YAPAR
**
Ramazan UÇTU
***
ÖZET
1992 y
dil, kültür ve co
i
ekonomik ili
gerçekle
Cumhuriyetleri aras
ılında bağımsızlıklarına kavuşan Türk Cumhuriyetleri ile aramızdaki ortak değerler (din,ğrafi yakınlık) nedeniyle bağımsızlıklarının ilk günlerinden itibaren başlayanşbirliği, bir takım olayların etkisiyle değişen bir hızla devam etmektedir. Bu ilişkilerden biri olanşkiler; dış ticaret, müteahhitlik, yatırım, bankacılık, finans ve diğer alanlardaşmektedir. Ancak bu ilişkiler yeterli seviyeye ulaşamamıştır. Türkiye ile Türkında gerçekleşen ekonomik ilişkilerde daha kalıcı adımlar atılması için bazı
yap
ısal düzenlemelere gidilmesi ve bir takım önlemler alınması gerekmektedir.
Anahtar Kelimeler:
Türk Cumhuriyetleri, Ekonomik İlişkiler
ABSTRACT
Because of the common values with the Turkish Republics, took their in dependency in
1992, our cooperation has been countinuing with a changable speed under the effects of some
events , since the first days of their in dependency. Economic relations, one of these relations, are
on foreign trade, contractory, investment, finance and some other areas. However, these relations
are still not in satisfactory level. In order to achive have more permanent economic relations
between Turkey and Turkish Republics, there should be some structural changes and some
precautions should be taken.
Keywords:
Turkish Republics, Economic Relations
1. Giri
ş
1992 y
Cumhuriyetleri’ni ilk tan
sahip olmalar
ve ayr
devam ettirmektedir. Bundan dolay
bakmamaktad
çabas
co
i
Türkiye’de ya
ılında SSCB’nin dağılmasının ardından bağımsızlıklarına kavuşan Türkıyan ülke Türkiye olmuştur. Zengin doğal kaynaklaraı nedeniyle bir çok ülkenin gözü Türk Cumhuriyetleri üzerindedirıca Rusya hala bu Cumhuriyetleri egemenliği altında görme eğiliminiı, diğer ülkelerle ilişki kurmasına pek sıcakır. Merkeziyetçi sistemden serbest piyasa ekonomisine geçmeı içinde olan Türk Cumhuriyetleri ile Türkiye arasındaki ortak değerler veğrafi yakınlık nedeniyle bağımsızlıklarının ilk günlerinden itibaren başlayanşbirliği, dünyada yaşanan konjonktürel dalgalanmalara rağmen (Rusya Krizi,şanan krizler), değişen ve gelişen bir hızla devam etmektedir.
*
Yrd. Doç. Dr., Selçuk Üniversitesi Karaman İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi
**
Arş. Gör., Selçuk Üniversitesi Karaman İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi
***
Arş. Gör., Selçuk Üniversitesi Karaman İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi
Mehmet ALAGÖZ - Sinem YAPAR - Ramazan UÇTU
60
2. Türk Cumhuriyetleri’nin Genel Ekonomik Durumu
Avrasya jeopolitik hatt
denizinden Bat
ideolojinin çökü
ında fiziki ve ideolojik hakimiyetini kuran ve Japonı Almanya sınırlarına kadar uzanan merkezi plancı ekonomikşe geçmesi, Türk Cumhuriyetleri’nin de içinde yer aldığı
SSCB’nin 1991 y
Cumhuriyetler gibi, Türk Cumhuriyetleri de ba
ılında çökmesi ile sonuçlanmıştır. Bu çöküşle birlikte, diğerğımsızlıklarını kazanarak planlı
ekonomik sistemden piyasa mekanizmas
ba
da
planl
dönü
yo
sisteminin önemli ölçüde devam etmesi, bu ülkelerin Rusya’ya ba
k
Federasyonu’na merkezi bir konum sa
Rusya’ya ba
kar
ekonomik ili
ına geçme ve dış dünya ile ekonomikğlar kurma arayışına girmişlerdir (DPT,2000:1). Böylece Sovyetler Birliği’ninğılması ile birlikte bağımsızlıklarını kazanan Türk Cumhuriyetleri, merkeziı ekonomik sistemden piyasa mekanizmasına geçme hususunda ekonomikşüm programları başlatmışlardır. Bu süreçte, klasik üretim yapısı(emeğiğun kullanan) dayanan ve buna bağlı olarak da klasik arz ve tedarikğımlılıklarınınısmen devamına yol açmıştır. Eski SSCB ulaştırma yapısının Rusyağlaması, Türk Cumhuriyetleri’ninğımlılıklarındaki devamlılığın önemli bir diğer nedeni olarakşımıza çıkmaktadır. Rusya Federasyonu ile Türk Cumhuriyetleri arasındakişkilerin yıldan yıla azalan bir trend izlemesine rağmen, hala ağırlığını
korudu
uyum sa
ba
çevresindeki ülkelerin daha sonra da Rusya ile ekonomik ili
ülkelerin ekonomilerini çok büyük oranda etkilenmi
Cumhuriyetleri’nin borçlanma imkanlar
artt
etkilenmesine neden olmu
merkezi planl
kalm
yakla
aleyhine bozulmas
takas sisteminin ortaya ç
Cumhuriyetlerde önemli sorunlara yol açm
Ba
ğu görülmektedir. Bu durum, ülke ekonomilerin global ekonomilereğlama hızının artmasıyla birlikte Rusya Federasyonu’na olan ekonomikğımlılıkları azalması beklenmektedir. Rusya finansal krizi; öncelikleşkisi olan diğerştir. Ancak özellikle Türkını daraltarak borçlanma maliyetleriniırmış, dolayısıyla söz konusu ülkelerin ekonomilerini olumsuz yöndeştur (Bilgin,2002:1). Bunun sonucunda bu ülkeler,ı ekonomiden piyasa ekonomisine geçiş sürecinde sıkışıpışlardır. Piyasa ekonomisine geçme çerçevesinde fiyatların dünya fiyatlarınaştırılması, eski ticaret kalıplarını yıkmış ve ödemeler sisteminin ülkeına neden olmuştur. Üretim düşüşü ve ticaretin azalması,ıkması, para sisteminin başıboşluğa dönüşmesi, buıştır (Karluk,1999:627).ğımsızlık sonrasında Türk Cumhuriyetleri’ndeki ekonomik yapıyı
inceledi
getirdi
ba
ve tar
geçirememi
Özellikle enerji potansiyellerinin uluslararas
Federasyonu’na ba
etmelerini daha da zorla
enerjinin uluslararas
için gerekli olan k
yönetici s
kar
ğimizde karşımıza çarpıcı gelişmeler çıkmaktadır. Siyasi bağımsızlığınği coşku, Türk Cumhuriyetleri’nde kısa bir süre içinde yerini ekonomikğımsızlığın elde edilmesi çabasına bırakmıştır. Ancak bu ülkeler, büyük enerjiımsal üretim potansiyeline sahip olmalarına rağmen bu potansiyeli hayataş ve böylece serbest piyasa ekonomisine geçişleri de yavaşlamıştır.ı piyasalara nakli konusunda Rusyağımlılıklarının devam etmesi, ekonomik bağımsızlığını eldeştırmaktadır(Turan, Özdemir,2002:1). Ayrıca gerekı piyasalara taşınması gerekse de tarımsal üretimi artırmakısa ve orta vadede başta finansman olmak üzere, teknoloji,ınıf, kalifiye iş gücü gibi ihtiyaçları karşılamada sorunlarlaşılaşmaları ekonomik bağımsızlıklarını elde etme sürecini etkilemektedir.
Türk Cumhuriyetleri
61
İle İlişkilerimize Ekonomik Açıdan Bir Yaklaşım
Türk Cumhuriyetleri bugünkü üretim imkanlar
imkanlara sahip olduklar
yan
ihtiyac
olarak tüketim mallar
Cumhuriyetlerin ekonomik s
Federasyonu’na olan ba
kazanmalar
edememi
Be
k
ı dikkate alındığında, büyükı ham petrol, doğal gaz, endüstriyel hammaddelerında sınırlı sayıda sanayi ürünleri ihraç edebilecek durumdadırlar. İthal etmekında oldukları ürünler ise başta temel besin maddeleri olmak üzere genelıdır (Akdiş,2002:1). Zengin kaynaklara sahip buıkıntılarının arkasındaki temel etmen Rusyağımlılıklarıdır. Siyasi bağımsızlıklarını 13 yıl önceına rağmen, ekonomik bağımsızlıklarını tam olarak eldeşlerdir.ş Türk Cumhuriyeti ile Türkiye’nin temel göstergeleri aşağıdaki tablodaıyaslanmıştır.
Tablo 1.
Türkiye ve Türk Cumhuriyetleri’nin Temel Göstergeleri (1999)
Ba
göstergeler
Yüzölçümü
Km2
780.000 2.724.900 199.900 491.200 86.600 448.900 3.951.500
Nüfus
Milyon
65 14.8 4.9 5.4 7.8 24.9 57.8
GSMH
Milyar $
201 17.3 1.4 3.2 4.2 18.4 44.5
şlıcaTürkiye Kazakistan Kırgızistan Türkmenistan Azerbaycan Özbekistan Toplam
İ
Milyon $
27 9.139 504 1.143 1.745 2.300 14.831
hracat
İ
Milyon $
41 5.052 554 1.382 1.172 2.600 10.462
D
hacmi
Milyon $
68 14.739 1.051 2.621 2.778 4.155 25.344
Toplam d
thalatış ticaretış
borç Milyar
$
114 7.5 0.9 2 1 3.1 14.5
Kaynak:
Fatih Turan, Atakan Özdemir, “Türkiye-Türk Cumhuriyetleri Ticari ve Ekonomik
İ
htm, 14.12.2002.
lişkileri Hakkında Değerlendirme”, http://foreigntrade.gov.tr/ead/dtdergi/ocakozel2002/fatih.
Mevcut durumda, ekonomik büyüklükler aç
verilerinin (yüzölçümü hariç), Türk Cumhuriyetleri’nin toplam verilerinden çok
daha büyük de
Türk Cumhuriyetleri’nin toplam 44.5 milyar dolar olan GSMH’s
GSMH’s
kar
milyon dolar iken Türkiye’nin 68 milyon dolard
toplam d
küçüktür.
ısından Türkiye’nin tümğerlere sahip olduğu Tablo 1’de görülmektedir. 1999 yılı itibariyle,ı, Türkiye’ninından yaklaşık beş kat daha küçüktür. Ülkelerin dış ticaret hacimlerişılaştırıldığında; Türk Cumhuriyetleri’nin toplam dış ticaret hacmi 25.3ır. Türk Cumhuriyetleri’ninış borç miktarları da Türkiye’nin dış borç miktarından oldukça
Mehmet ALAGÖZ - Sinem YAPAR - Ramazan UÇTU
62
3. Türkiye ve Türk Cumhuriyetleri Aras
Bu
ındaki Ekonomik İlişkiler veİlişkilerin Sektörel Bazda Değerlendirilmesi
Türkiye, Sovyetler Birli
Türk Cumhuriyetleri’ni ilk tan
kültür ba
yaratmaktad
oldu
art
Cumhuriyetleri ile çok yönlü ve özel ekonomik ili
kayr
kurmu
haberle
ve hava ula
istasyonlar
sa
i
anla
bakabilmek için sektörel bazda bir inceleme yapmak yerinde olacakt
sektörler, d
yat
ği’nin dağılmasından sonra bağımsızlıklarını kazananıyan ülke olmuştur. Aramızdaki din, dil, ırk veğları, bu ülkelerle ilişkilerimizin geliştirilmesi için uygun bir ortamır. Türkiye’nin teknik bilgi birikimi ve sanayileşme yolunda sahipğu deneyimler de bu ülkeler için Türkiye ile işbirliğinin öneminiırmaktadır. Türkiye, bağımsızlıklarını kazanmalarından sonra Türkşkiler(ikili ticari anlaşmalar,ılan ülke uygulamaları, gümrük muafiyetleri, vergi muafiyetleri, vb.)ştur. Ekonomik ve ticari ilişkilerin geliştirilmesinde ulaştırma veşmenin önemi nedeniyle, bu alanlarda işbirliğine öncelik verilerek karaşım anlaşmaları yapılmıştır. Kurulan telefon santralleri ve yer uyduı ile bu ülkelerin dünya ile haberleşmeleri Türkiye üzerindenğlanmıştır. Bu arada petrol, doğalgaz ve maden cevherlerinin çıkarımı,şletilmesi ve ulaşımı ile enerji, tarım ve hizmet kesimlerinde ortak yatırım içinşmalar yapılmıştır (Seyidoğlu, 1999a:284-285). Bu ilişkilere daha yakındanır. Buış ticaret, müteahhitlik hizmetleri, bankacılık ve finans sektörü,ırımlar, sanayi ve tarım sektörü, ulaştırma, iletişim ve enerji sektörüdür.
3.1. D
ış Ticaret Sektörü
Türkiye’nin Türk Cumhuriyetleri ile ticari ili
hacimlerinin bu ülkelerin ba
de
hammadde ithalat
görülmektedir (Kabasakal,2001:53-54). Türkiye’nin Türk Cumhuriyetleri’ne
yapt
tabloda görülmektedir.
şkilerine bakıldığında, ticaretğımsızlıklarını takiben giderek artan yüksekğerlere ulaştığı, Türkiye’nin Türk Cumhuriyetleri’nden daha ziyadeı yaptığı ve bu ülkelere mamul maddeler ihraç ettiğiığı ihracat ve bu Cumhuriyetlerden yaptığı ithalat yıllar itibariyle aşağıdaki
Tablo 2:
Türkiye’nin Türk Cumhuriyetleri’ne İhracatı (Milyon $)
Ülkeler 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000
Azerbaycan 94.02 68.21 132.12 161.14 239.22 319.80 327.16 248.05 239.73
Kazakistan 13.72 67.85 106.58 150.77 163.32 210.58 214.30 96.59 116.14
K
Özbekistan 36.62 213.53 131.80 138.54 229.85 210.59 156.18 99.13 82.12
Türkmenistan 7.28 83.88 84.15 56.28 127.12 117.53 95.81 106.62 119.45
Toplam 153.45 450.51 469.50 545.08 806.59 907.93 834.96 573.58 567.72
ırgızistan 1.81 17.04 14.85 38.15 47.08 48.43 41.51 23.19 20.28
Kaynak:
Öner Kabasakal, “Türkiye’nin Türk Cumhuriyetleri İle Ekonomik ve Ticari
İ
lişkileri, Avrasya Etüdleri 20, Özel Sayı, Yaz-2001, s.54
Türk Cumhuriyetleri
63
İle İlişkilerimize Ekonomik Açıdan Bir Yaklaşım
Tablo 3.
Türkiye’nin Türk Cumhuriyetlerinden İthalatı (Milyon $)
1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000
Azerbaycan 25.46 33.93 8.88 21.77 38.23 58.17 50.34 44.00 95.60
Kazakistan 8.78 43.74 32.30 86.63 93.69 164.90 253.56 295.91 346.34
K
Özbekistan 20.26 31.93 78.59 61.52 56.47 94.61 96.20 47.47 85.79
Türkmenistan 17.97 76.89 65.55 111.82 99.89 72.60 41.99 67.02 97.80
Toplam 73.81 189.96 188.97 287.25 294.15 397.73 448.96 457.17 627.84
ırgızistan 1.34 3.47 3.65 5.51 5.87 7.45 6.77 2.77 2.31
Kaynak:
Öner Kabasakal, “Türkiye’nin Türk Cumhuriyetleri İle Ekonomik ve Ticari
İ
lişkileri, Avrasya Etüdleri 20, Özel Sayı, Yaz-2001, s.55
Toplam olarak Türkiye’nin Türk Cumhuriyetleri’ne 1992 y
milyon dolar olan ihracat
gerçekle
ılında 153.45ı, 2000 yılında 567.72 milyon dolar olarakşmiştir. Aynı şekilde Türkiye’nin 1992 yılında bu ülkelerden yaptığı
73.81 milyon dolarl
Toplam hacim olarak 1992 y
1195.56 milyon dolara yükselmi
y
ç
aç
mineral madde ve adi metal ithal etmektedir. Türkiye’nin Türk
Cumhuriyetleri’ne ihracat
1997 y
azal
Türkiye’nin Türk Cumhuriyetleri’ne ihracat
Krizinin etkileri olarak aç
yeterince te
al
ık ithalat, 2000 yılında 627.84 milyon dolara çıkmıştır.ılında 227.26 milyon dolar olan ticaret 2000 yılındaştir. Tablo 2 ve 3’ten görüleceği gibi ilk kez 2000ılında Türkiye’nin Türk Cumhuriyetleri’nden yaptığı ithalat ihracatın üzerineıkmıştır. Bu durum daha ziyade Türkiye ile Kazakistan arasındaki dış ticaretığından kaynaklanmaktadır. Türkiye Kazakistan’dan önemli miktarlardaının 1992 yılından itibaren büyük artışlar göstererek,ılında 907.93 milyon dolara ulaştığı, ancak 1997 yılından itibaren büyükış göstererek 2000 yılında 567.72 milyon dolara indiği görülmektedir.ındaki bu gerileme bir ölçüde Asyaıklanabilirse de Türkiye’nin bu ülkelere ihracatınınşvik edilmediği kabul edilmeli ve buna göre gereken önlemlerınmalıdır.
Tablo 4.
Türk Cumhuriyetleri’ne İhracatımızın Ülkelere Göre Dağılımı
(Yüzde Pay)
1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000
Azerbaycan 55.3 30.8 15.1 29.6 32.1 35.2 39.2 43.2 40.5
Kazakistan 10.4 15.1 30.6 27.7 22.0 23.2 25.7 16.8 20.5
K
Özbekistan 29.3 47.4 15.0 25.4 30.8 23.2 18.7 17.3 14.4
Türkmenistan 3.9 18.6 19.6 10.3 8.8 12.9 11.5 18.6 21.0
Toplam 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0
ırgızistan 1.0 3.8 3.9 7.0 6.3 5.5 5.0 4.0 3.6
Kaynak:
Ekonomik
/ocakozel2002/fatih.htm, 14.12.2002
TURAN Fatih, ÖZDEMİR Atakan, “Türkiye-Türk Cumhuriyetleri Ticari veİlişkileri Hakkında Değerlendirme”, http://foreigntrade.gov.tr/ead/dtdergi
Mehmet ALAGÖZ - Sinem YAPAR - Ramazan UÇTU
64
Tablo 5.
Türk Cumhuriyetleri’nden İthalatımızın Ülkelere Göre Dağılımı
(Yüzde Pay)
1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000
Azerbaycan 39.3 17.9 4.7 7.6 12.9 14.6 11.2 9.6 15.2
Kazakistan 11.8 23.0 17.0 30.2 33.1 41.4 56.5 64.7 55.2
K
Özbekistan 23.6 16.8 41.5 21.4 19.1 23.7 21.4 10.4 13.7
Türkmenistan 23.7 40.5 34.6 38.9 33.0 18.4 9.4 14.7 15.6
Toplam 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0
ırgızistan 1.6 1.8 2.3 1.9 1.9 1.9 1.5 0.6 0.4
Kaynak:
Ekonomik
/ocakozel2002/fatih.htm, 14.12.2002
TURAN Fatih, ÖZDEMİR Atakan, “Türkiye-Türk Cumhuriyetleri Ticari veİlişkileri Hakkında Değerlendirme”, http://foreigntrade.gov.tr/ead/dtdergi
Yukar
ihracat
döneminde bu ülkelere yap
Azerbaycan, en az pay
ayn
alt s
s
kimyaca saf sakaroz, margarin, elektrik enerjisi, yumurta, telekomünikasyon
cihazlar
makinelerdir.
ithal etti
hububat, ham deri-postlar, alüminyum, inorganik kimyasallar, pamuk, makineler
ve çinko yer almaktad
2002 ).
Bütün bu rakamlar aram
rakamlar de
zengin kaynaklara sahip olmalar
ıda yer alan tablo 4 ve 5’ten Türkiye’nin Türk Cumhuriyetleri’ne olanı ve bu ülkelerden ithalatı oransal olarak incelendiğinde, 1992-2000ılan ihracatımızda en çok payı alan ülkeninı alan ülkenin ise Kırgızistan olduğu görülmektedir. Yineı dönemde ithalatımızda ise Kazakistan ilk sırada yer alırken, Kırgızistan enırada yer almaktadır. Türk Cumhuriyetleri arasında ihracatımız açısından ilkırada yer alan Azerbaycan’a en fazla ihraç ettiğimiz maddeler, buğday unu,ı, bitkisel yağlar, alıcı ihtiva eden vericiler, sabunlar ve hububat öğütenİthalatımız açısından ilk sırada yer alan Kazakistan’dan ise en çokğimiz maddeler arasında demir-çelik ürünleri, bakır, petrol yağları,ır (http://ekutup.dptgovtr/turk/cumh/oik.528.pdf,ızdaki ticaret potansiyelini tam olarak yansıtanğildir. Halen bu ülkelerde kişi başına gelirin çok düşük olması, çokına karşın, kaynaklarını işletememiş olmaları
bunun en büyük nedenleridir. Bu ülkelerdeki gelir art
ticaretimizin de önemli ölçülerde artaca
ekonomilerimiz aras
geli
1999b:175).
ışları ile birlikte,ğını bekleyebiliriz. Ayrıcaındaki tamamlayıcılık niteliği de ekonomik ilişkilerinşmesine uygun ortam hazırlayan önemli nedenlerden birisidir(Seyidoğlu,
3.2. Yat
ırımlar ve Müteahhitlik Sektörü
Türk Cumhuriyetleri kapal
ekonomisine geçmeleriyle birlikte, d
Türk firmalar
Türk Cumhuriyetleri’nde önemli yat
s
enerji, g
mobilya, ayakkab
yakla
ı ekonomik sistemden kurtulup, serbest pazarış yatırımları da kabul etmeye başlamışlardır.ı da doğrudan dış yatırımlarda bulunarak veya ortaklıklar yoluylaırımlar yapmışlardır. Halen Azerbaycan’daınai tesis inşaası, sınai yatırımlar, petro-kimya, telekomünikasyon, ulaştırma,ıda, pazarlama, konfeksiyon, inşaat malzemeleri, mutfak eşyaları,ı, sıhhi tesisat ve imalat sanayi dallarında faaliyet gösterenşık 1200 Türk Firması vardır. Kazakistan’da ise yaklaşık 150 Türk firması,
Türk Cumhuriyetleri
65
İle İlişkilerimize Ekonomik Açıdan Bir Yaklaşım
otel, i
tu
göstermektedir. K
firmas
otoyol, hava alan
hizmetlerinde faaliyet göstermektedirler. Firma say
Türkiye, yat
(Kabasakal,2001:41).
Türkiye, 1973 ortalar
enflasyon döneminden sonra müteahhitlik ve dan
önce Orta Do
olmak üzere Sovyetler Birli
sonra bu Türk müteahhitlik ve dan
yat
1999b:175). Nitekim, 1990-1999 döneminde Türk firmalar
üstlendikleri müteahhitlik i
ş merkezi, konut, hastane gibi tesislerin inşaatı, telekomünikasyon, gıda,ğla, demir çelik, bakır, tekstil ve petrol sanayi konularında faaliyetırgızistan’da yine benzer konularda faaliyet gösteren 200 Türkı bulunmaktadır. Özbekistan’da Türk yatırımcıları telekomünikasyon,ı, otel ve fabrika yapımı gibi daha ziyade müteahhitlikısı açısından birinci sırayı alanırım tutarı ve iş hacminde aynı başarıyı gösterememiştirında Petrol Krizinin yol açtığı ekonomik duraklama veışmanlık hizmetleri alanındağu ve Kuzey Afrika ülkelerine, sonra da Rusya ve Ukrayna baştağine açılmıştır. Sovyetler Birliğinin dağılmasındanışmanlık firmaları Türk Cumhuriyetleri’ne deırımları arttı ve bu ülkelerde önemli projelerin yapımını üstlendiler(Seyidoğlu,ının yurt dışındanşleri 18.3 milyar dolar olup, bu miktarın %36’sı
Rusya’dan, %22’si de Türk Cumhuriyetleri’nden al
döneminde Türkiye Müteahhitler Birli
(TMB/UMB) üyesi firmalar
da
%15’i endüstriyel tesislere (1980’lerde %3 idi), %15’i i
binalara, %5’i otellere, %4’ü petro-kimya tesislerine %3’ü de enerji santrallerine
aittir. Di
müteahhitlik hizmetlerinin tutar
dolarl
üyesi firmalar
milyar dolarl
kat
edilmektedir. Türk firmalar
ınmıştır. 1990-1999ği/ Uluslararası Müteahhitler Birliğiın üstlendikleri projelerin alt sektörler itibari ileğılımı ise; %28 konut yatırımlarına (bu oran 1980-1989 döneminde %44 idi),ş merkezi ve idariğer taraftan 1999 yılı sonuna kadar tüm Türk firmalarının almış olduğuı 50 milyar dolar olup, bunun %31.1 milyarık kısmı TMB/UMB üyesi firmalar tarafından üstlenilmiştir. TMB/UMBın Türk Cumhuriyetleri’nden 1990-1999 döneminde elde ettiği 3.7ık müteahhitlik hizmetlerine diğer firmaların katkıları da hesabaıldığında (yaklaşık) %40 fazlası ile bu miktarın 4 milyar doları aştığı tahminının tekstil ve gıda sanayi gibi diğer sahalara yapmış
oldu
Cumhuriyetleri’nde yapm
dolar
Gelecekte müteahhitlik hizmetleri alan
ortaya ç
Cumhuriyetleri’nde mevcut binalar, tesisler, yollar vs. komünizm zaman
kalmas
ğu yatırımlar da hesaba katıldığında Türk iş aleminin Türkış olduğu toplam iş hacmi ile yatırım tutarının 6 milyarı aştığı bilinmektedir (Çarıkçı,2001:289).ında bu ülkelerde daha büyük bir talepıkacağı muhakkaktır. Bunun temel nedeni ise, eski Sovyetındanı ve bunların büyük bir çoğunluğu eskimiş, aşınmış ve onarım görmemiş
ve hatta önemli bir k
bunlara, bir de artan nüfus ve kentle
gibi ihtiyaçlar
hizmetlerine olan talebin boyutlar
firmalar
sa
aras
döviz kazand
ısmı da kullanılmaz duruma gelmiş olmasıdır. Bütünşmenin yol açtığı konut, hastane, yol, vs.ı ekleyecek olursak, önümüzdeki yüzyılda müteahhitlikı daha iyi anlaşılacaktır. Türk müteahhitlikı kullandıkları malzeme ve işçilerin önemli bölümünü Türkiye’denğlamaktadırlar. Dolayısıyla bu hizmetlerin teşvik edilmesi, hem ülkelerimizındaki yakınlaşmaya katkı sağlayacak, hem de ülkeye önemli bir ölçüdeıracaktır (Seyidoğlu, 1999b:175).
Mehmet ALAGÖZ - Sinem YAPAR - Ramazan UÇTU
66
3.3. Bankac
ılık ve Finans Sektörü
Bankac
bölgede
Türk Eximbank’
ılık ve finansman ilişkilerimize bakıldığında, ülkemiz bankalarınınşubeler açtığını, bazı bankaların KOBİ Yatırım Kredileri verdiğini,ın bölgeye yönelik kredi, garanti ve sigorta programları
uygulad
ili
ve geri dönü
yeni bir kredi finansman stratejisinin geli
Türk Cumhuriyetleri’ne yönelik ihracat ve yat
Eximbank kredileri ile desteklenmi
üstlenilen müteahhitlik projelerinde ciddi bir art
deste
tercihi bak
firmalar
2002: 1).
Türkiye, Türk Cumhuriyetleri’nin ba
yakalanm
yapt
yakla
%88’i (1.8 milyar dolar) Türk Cumhuriyetleri’ne tahsis edilmi
2000 döneminde sadece Türk Eximbank taraf
(vadesi gelip de ödenmeyen borç taksitleri dahil) yakla
Türkiye’den ithalat (mal) kredisi ve proje kredisi aç
ise %75.7 si (853 milyon dolar) kulland
Türkiye’den mal ithalat
gelen k
%66’s
(Çar
Türk Eximbank, Mart 2000 itibariyle, Türkmenistan’a 163.26 milyon dolar
tutar
ığı ve TİKA’nın desteklediği projeler bulunmaktadır. Kredi-finansşkilerinin en önemli sac ayağını teşkil eden Eximbank kredileri’nin işleyişindeşünde bazı problemler yaşandığı görülmekte olup, bölgeye yönelikştirilmesi gerekmektedir (DPT,2000:1).ırım faaliyetleri ilk yıllardaş ve bu dönemde gerek ihracatımızda, gerekış görülmüştür. Ancak, krediğinin azalmasıyla birlikte bu olumlu süreç hızla tersine dönmüş, finansmanımından Batılı ve Uzak Doğulu firmalar ile rekabet şansı olmayanımız yavaş yavaş pazardan çekilmeye başlamışlardır (Turan, Özdemir,ğımsızlığına çok hazırlıksızıştır. Buna rağmen Türkiye’nin kardeş ülkelerin kalkınmaları içinığı katkılar küçümsenmeyecek düzeydedir. Türkiye 1992-1998 dönemindeşık 2 milyar dolarlık dış yardım ve kredi sağlamış olup, bu yardımlarınştir. 1992-Martından, Türk Cumhuriyetleri’neşık 1.2 milyar dolarlıkılmıştır. Bu 1.2 milyar dolarınırılmıştır. Mal kredisi kardeş ülkelerinı için kullandırılmış olup, açılan bu kredilerin vadesiısmının 50.4 milyon doları geri ödenememiştir. Bu ödenmeyen meblağını (Nahçivan’ın 21.5 milyon dolarlık borcu dahil) Azerbaycan’a aittirıkçı,2001:287-288).ında kredi açmıştır. Kredilerin 88.26 milyon doları proje, 75 milyon doları
da mal kredisidir. Proje kredilerinin 29.35 milyon dolar ile %33.25 ve mal
kredilerinin 74.99 milyon dolar ile %99.99'u kulland
ödemesinde ortaya ç
(http://www.deik.org.tr/bultenler/200261892647turkmenistan-ulkebulteniekim2000.
pdf).
Özbekistan, Orta Asya ülkeleri aras
ülkedir.
yönünde
Özbekistan'a 125 milyon dolar ihracat kredisi, 250 milyon dolar
olmak üzere toplam 375 milyon dolarl
bir bölümü kulland
/20031215103333ozbekistan-aralik2003.pdf).
Türk Eximbank Kazakistan'a 55.7 milyon dolarl
184 milyon dolarl
dolarl
ırılmıştır. Kredilerin geriıkan sorunlar yeni projelerin finansmanını zorlaştırmaktadırında kredi borçlarını düzenli ödeyen tekİki ülke arasında Türk Eximbank'ının Özbekistan'a kredi vermesiİyi Niyet Protokolü 1992 yılında imzalanmıştır. 1999 yılı sonu itibariyleı da proje kredisiık kredi açılmıştır. Bu kredilerin önemliırılmıştır (http://www.deik.org.tr/bultenlerık kısmı ticaret finansmanı,ık kısmı da yatırım projelerine yönelik toplam 240 milyonık kredi açmıştır. Bu kredinin ticari kısmından 40 milyon doları, yatırım
Türk Cumhuriyetleri
67
İle İlişkilerimize Ekonomik Açıdan Bir Yaklaşım
k
milyon dolara ula
2003521155436kazakistan-mayis2003.pdf).
Haziran 1993’te Türk Eximbank ve K
ısmından ise 173 milyon doları kullanılmıştır. Toplamda kullanılan rakam 213şmıştır (http://www.deik.org.tr/bultenler/ırgız Cumhuriyeti Merkez Bankası
aras
kredinin 28.73 milyon dolarl
proje kredisi olarak belirlenmi
miktar
milyon dolara indirilmi
ında 75 milyon dolarlık bir kredi anlaşması imzalanmıştır. Söz konusuık kısmı mal ihracatı, 46.28 milyon dolarlık kısmı iseştir. Daha sonra yapılan değişiklik ile toplam krediı azaltılmış ve proje kısmı 12.37 milyon dolara, ihracat kredisi ise 35.76ştir. Bu kredi çerçevesinde bu güne kadar finansmanı
sa
fabrikas
telekomünikasyon sistemleri, otobüs, minibüs, araba ve haberle
ğlanan projeler şunlardır: bir otel, bir trafo merkezi inşası, zirai ilaçlar, kürkı için kimyasal madde, mobilya fabrikası makineleri, ekmek fırınları,şme cihazları
ihracat
milyon dolarl
ıdır. Türkiye tarafından ayrıca Kırgız Cumhuriyeti’ne 1993 yılında 10.8ık bir buğday kredisi kullandırılmıştır. Kırgızistan’a yapılan ihracat,
İ
Eximbank’
aç
Azerbaycan için %23, Kazakistan için %22 ve Türkmenistan için %15’tir.
Bugüne kadar dört defa kredi borç ertelemesi yap
yap
1998’de borç erteleme anla
borç erteleme anla
gitmesi ve d
anla
200415105022kirgizistan-ekim2003.pdf).
1992 y
taahhüt edilmi
21.4.1993) ve 150 milyon dolar
olarak belirlenmi
ödenmesi, 74,82 milyon dolarl
verilmi
Azerbaycan hükümeti taraf
Türkiye’ye gönderilmesindeki gecikmelerdir. Türk Eximbank Nahç
Cumhuriyeti’ne de 20 milyon dolar kredi sa
milyon dolarl
azerbaycan-mart2001.pdf)
Türk Eximbank, K
hracat Kredi Sigortası programları çerçevesinde de desteklenmektedir. Türkın verdiği bilgiye göre Kırgızistan’ın tüm Türk Cumhuriyetleri’neılan krediler içinde almış olduğu pay %7’dir. Bu oran Özbekistan için %33,ılmıştır. Haziran 1995’teılan birinci borç ertelemesi anlaşmasından sonra Eylül 1996’da ve Aralıkşmaları yapılmıştır. En son olarak 2001 yılında birşması yapılmıştır. Ancak, Kırgızistan’ın Paris Kulübü’neış borçlarının yeniden şekillendirilmesi sebebiyle bu borç ertelemeşması işlevini yitirmiştir (http://www.deik.org.tr/bultenler/ılında Türk Eximbank tarafından Azerbaycan'a 250 milyon dolar krediş, bunun 100 milyon doları ‘Mal Anlaşması’ (başlangıç tarihiı ‘Proje Anlaşması’ (başlangıç tarihi 22.1.1994)ştir. 8 Ağustos 1996 tarihinde yapılan anlaşma ile faizlerinık ana para ödemesinin ise ertelenmesine kararştir. Eximbank kredisinin tam olarak kullanılmamasındaki temel nedenından proje belirlemede ve kabul edilen projelerinıvan Özerkğlamıştır. Halen bu kredinin 19.6ık bölümü kullanılmıştır (http://www.deik.org.tr/bultenler/ısa Vadeli İhracat Kredi Sigortası Programı ile ihracatçı
firmalar
teminat alt
Kazakistan’a yap
Özbekistan’a yap
tutar
geli
ın bir yıl içerisinde gerçekleştirecekleri bir yıla kadar vadeli işlemleriına almaktadır. Bu çerçevede Azerbaycan’a yapılan 1901400 dolar,ılan 1529892 dolar, Kırgızistan’a yapılan 6740 dolar,ılan 15000 dolar ve Türkmenistan’a yapılan 1128681 dolarında ihracat sigorta teminatı altına almıştır. Bankacılık işlemlerininştirilmesi amacıyla Merkez Bankası Türk Cumhuriyetleri Merkez Bankaları
ile muhabirlik ili
Cumhuriyetleri’ndeki Merkez Bankalar
şkisi tesis etmiştir. Ayrıca Türkiye’deki birikimlerin Türkı personeline aktarılması için Türk
Mehmet ALAGÖZ - Sinem YAPAR - Ramazan UÇTU
68
İş
birliği ve Kalkınma İdaresi Başkanlığı (TİKA) desteği ile eğitim programları
düzenlenmi
Avrasya Borsalar Federasyonu kurulmu
de dahil olmak üzere 22 üyesi vard
ştir. İstanbul Menkul Kıymetler Borsası öncülüğünde 1995 yılındaştur. Federasyonun Türk Cumhuriyetleriır. Avrasya Borsalar Federasyonunun amacı
üye ülkelerin menkul k
ülkeleri uluslar aras
entegrasyonun sa
Azerbaycan’da Ziraat Bankas
– Turkish Commercial Bank kurulmu
%90’l
1992 y
International Bank kurulmu
kat
Demirbank’
K
Kyrgyz International Bank kurulmu
%50 hisse kat
Türkmenistan’da da 1993 y
– Turkish Commercial Bank kurulmu
%25’lik i
Türk Cumhuriyetleri’nde ortakl
türlü Uluslararas
ıymet borsaları arasında işbirliğini pekiştirmek, üyeı borsalarda temsil etmek ve bölgedeki uluslararası borsalarınğlamaktır (Kabasakal,2001:43-44).ının %46’lık katılımıyla 1995 yılında Azerbaijanştur. 1999 yılında da Universal Holding’inık katılımıyla Ege International Bank Bakü kurulmuştur. Kazakistan’daılında Emlak Bankası’nın %35’lik katılımıyla Türkiye – Kazakhstanştur. 1993 yılında da Ziraat Bankasının %94’lükılımıyla Kazakhstan – Ziraat International Bank kurulmuştur. 1998 yılında iseın %99.97’lik katılımıyla Demir – Kazakhstan Bank kurulmuştur.ırgızistan’da 1997 yılında Demirbank’ın %60 hisse ile katılımıyla Demir –ştur. Özbekistan’da ise Ziraat Bankasınınılımıyla 1993 yılında Uzbekistan – Turkish Bank kurulmuştur.ılında Ziraat Bankasının %50’lik katılımıyla Turkmenştur. 1993 yılında Halk Bankası’nınştiraki ile Uluslar arası Türkmen Halk Kalkınma Bankası kurulmuştur.ıklar yoluyla faaliyete geçen Türk Bankaları herı Bankacılık hizmetlerini sunmaktadır (Kabasakal,2001:42).
3.4. Di
ğer Sektörler
Yukar
maden-metalurji, tar
Maden-metalurji ve tar
sa
dü
sektöründe ülkemizin baz
oldukça tatminkar bir düzeye ula
ıda açıkladığımız sektörler yanında, işbirliği yapılan diğer sektörler;ım, sanayi, ulaştırma ve enerji sektörleridir.ım sektörlerinde arzulanan ölçüde bir gelişmeninğlanamadığı görülmekte olup, bu sahada oldukça önemli bir potansiyel olduğuşünülmektedir. Ulaştırma sektörüne bakıldığında telekomünikasyonı yatırımlar gerçekleştirdiğini, hava ulaştırmacılığınınştığı, bununla birlikte, dış ticaretimizin sınırlı
kalmas
geli
de
sektörlerde bölgede yat
sektörü ikili ili
olarak ili
Ortakl
sahas
girdi
ının en önemli sebeplerinden birisi olan kara ve demiryolu taşımacılığınınştirilemediği görülmektedir. Sanayi sektörüne yönelik münasebetlerimizğerlendirildiğinde ülkemizin tekstil, konfeksiyon ve gıda sanayi gibi bazı altırımlara giriştiği, bununla birlikte genel olarak sanayişkilerinin cılız kaldığı görülmektedir. Enerji sektörüne yönelikşkilerimiz değerlendirildiğinde özellikle Türkiye Petrolleri Anonimığı’nın(TPAO) Azerbaycan, Kazakistan ve Türkmenistan da petrol ve gazı satın alma, ortak girişim gibi faaliyetlerle arama ve üretim sürecineğini, diğer yandan ülkemizin Hazar petrollerine Baku-Ceyhan Boru hattı
projesi ile ülkemiz üzerinden dünya pazarlar
çaba sarf etti
yo
bölgesel projelerden arzulanan düzeyde pay alamad
(DPT,2000:1).
ına ulaştırma hususunda önemliğini görmekteyiz. Bununla birlikte enerji sektörünün aşırı sermayeğun ve riskli olması ve yoğun uluslar arası rekabet sebebiyle ülkemizinığı görülmektedir
Türk Cumhuriyetleri
69
İle İlişkilerimize Ekonomik Açıdan Bir Yaklaşım
Sovyetlerin merkeze ba
Cumhuriyetleri’nde Sovyet döneminde küçük sanayinin geli
bilinmektedir. Buna kar
bölge modelleriyle sanayinin geli
de
Cumhuriyetleri’nin ba
aktarmaya ba
amac
mü
Cumhuriyetleri’ne anlat
benimsenmi
Türk Cumhuriyetleri petrol ve do
ülkelerdir. Türkiye, Türkmenistan do
petrollerinin Türkiye üzerinden bat
milyar m³/y
Hatt
için son derece önem ta
do
bak
(Kabasakal,2001:48-49).
Ekim 1998 tarihinde Türkiye, Azerbaycan, Gürcistan Kazakistan ve
Özbekistan Cumhurba
imzalanan Ankara Deklarasyonu, Hazar Denizi hidrokarbon kaynaklar
dünya pazarlar
“Ana Petrol Boru Hatt
Türkmen gaz
gerçekle
Cumhurba
Azerbaycan da petrol sahalar
ğımlı sanayi gelişme politikası nedeniyle, Türkşmediğişılık, Türkiye, küçük sanayi siteleri ve organize sanayişimi konusunda önemli mesafeler kat edilmiş,ğerli birikimlere sahip olmuştur. Türkiye bu birikimlerini, Türkğımsızlıklarını kazanmalarını takiben bu ülkelereşlamıştır. TİKA ve KOSGEB işbirliğinde KOBİ’lerin geliştirilmesiıyla Türk Cumhuriyetleri’ne yönelik eğitim programları düzenlenmiş,şavirlik hizmetleri verilmiş, küçük sanayi siteleri modeli Türkılmış ve model Türk Cumhuriyetleri’nceştir(Kabasakal,2002:1).ğalgaz ürünleri bakımından zenginğalgazının, Azerbaycan ve Kazakistanı pazarlarına taşınmasını arzu etmektedir. 30ıl taşıma kapasiteli Türkmenistan-Türkiye-Avrupa Doğalgaz Boruı Projesi gerek Türkiye, gerekse Türkmenistan, Azerbaycan ve Kazakistanşımaktadır. Ayrıca Türk Cumhuriyetleri petrol veğalgaz üretim ve işleme tesisleri ve boru hatları yapım ve onarım işleriımından da müteahhitlik sektörümüz için önemli iş alanları oluşturmaktadırşkanları ile ABD Enerji Bakanı (gözlemci) tarafındanınınına ulaştırılması için Hazar-Akdeniz (Baku-Tiflis-Ceyhan) hattınını” olarak gerçekleştirmesini öngörmektedir. Aynı tarihteını dünya pazarlarına taşıyacak bir boru hattı projesininştirilmesini öngören bir Anlaşma, Türkiye ve Türkmenistanşkanlarınca imzalanmıştır (Karluk,1999:628).ının işletilmesi için Amerikan, Rus ve batılı
petrol
%6.75’e yükselmi
ula
de aktif bir
1993 y
Ç
Projesinde %5 ve Alov Projesinde %10 hisseye sahiptir. Halen, TPAO Apre
sahas
Petrol
ortakl
kurulan Kazak Türk Munay
(Kabasakal,2001:49).
şirketlerinden oluşan konsorsiyumda, TPAO’nun %1.75 olan hissesi,ştir. Bu arada Hazar petrollerinin, dünya pazarlarınaştırılmasını sağlayacak petrol boru hatları konusundaki çalışmalarda Türkiyeşekilde yer almaktadır (Karluk,1999:628). TPAO, Azerbaycan daılında kurulan Uluslar arası Petrol Şirketleri Konsorsiyumunda ( Apreşon;ıraklı ve Güneşli sahaları) %6.75, Şah Deniz Projesinde %9, Kurdaşişonında üretilen petrolden gelir temin etmeye başlamış bulunmaktadır. ÖzelŞirketimiz Petoil de Azerbaycan Milli Petrol Şirketi SOCAR ile %50ık bazında Azer Petoil Şirketini Kurmuştur. Kazakistan da 1993 yılındaŞirketinde TPAO %49 hisseye sahiptir
Mehmet ALAGÖZ - Sinem YAPAR - Ramazan UÇTU
70
4. Türkiye ile Türk Cumhuriyetleri Aras
Düzenlemeler
ındaki Ekonomik
Türkiye ile Türk Cumhuriyetleri aras
i
anla
iyile
sa
ba
anla
vergilendirmenin önlenmesi anla
amaçlar
yat
mükerrer uygulamalar
ekonomik komisyonu toplant
ili
alanlar
görü
ında çeşitli alanlarda ilişkilerin veşbirliğinin esaslarını düzenleyen yaklaşık 300 adet anlaşma imzalanmıştır. Buşmalarla, bu ülkeleri ekonomilerinin güçlendirilmesi, sosyal yapılarınınştirilmesi, bağımsızlıklarının ve uluslararası toplumla bütünleşmelerininğlanması amaçlanmaktadır (Karluk,1999:627). Türk Cumhuriyetleri’ninğımsızlıklarını kazanmalarını müteakiben ticari ve ekonomik işbirliğişmaları, yatırımların karşılıklı teşviki ve korunması anlaşmaları, çifteşmaları imzalanmıştır. Bu anlaşmaların temelı ikili ticari ve ekonomik ilişkilerin genel kurallarını tespit etmek,ırımcıları desteklemek ve teşvik etmek ve vergilendirmede ortaya çıkabilecekı ortadan kaldırmaktır. Ayrıca bu ülkeler ile karmaıları düzenlenerek, ikili ticari ve ekonomikşkilerin tüm yönleriyle ele alınması, mevcut ilişkilerin geliştirilerek yeni işbirliğiının tesis edilmesi ekonomik ve ticari ilişkilerde ortaya çıkan sorunlarınşülmesi sağlanmıştır (Kabasakal,2001:53).
Tablo 6.
Türkiye ile Türk Cumhuriyetleri Arasında İmzalanan Anlaşmalar
Ülke/Anla
Ekonomik
şma Ticaret ve
İş
birliği Anlaşması
Yat
Kar
ırımlarınşılıklı
Te
Çifte Vergilen.
Önlm. Anla
ş. ve Korun. Anlaş.şması
Azerbaycan 01.11.1992 09.02.1994 09.02.1994
Kazakistan 10.09.1997 01.05.1993 15.08.1995
K
Özbekistan 13.04.1998 28.04.1992 08.05.1996
Türkmenistan 03.12.1991 02.05.1992 17.08.1995
ırgızistan 24.10.1997 28.04.1992 02.07.1999
Kaynak
: Fatih Turan, Atakan Özdemir, “Türkiye-Türk Cumhuriyetleri Ticari ve Ekonomik
İ
/fatih.htm, 14.12.2002
lişkileri Hakkında Değerlendirme”, http://foreigntrade.gov.tr/ead/dtdergi/ocakozel2002
Türkiye,
amac
Te
Te
K
300 milyon insan
bir örgüt haline gelmi
gerçekle
haberle
(http://www.anap.org.tr./anap/dokuman/Avrupa-Birligi/eco.htm).
Seçilmi
içindeki ticaret kald
için bir ECO Özel Fonu kurulmu
desteklemek amac
i
İran, Pakistan arasında bölgesel ekonomik işbirliğini geliştirmekıyla 1964 yılında kurulmuş olan Kalkınma Bölgesel İşbirliği (RCD)şkilatı, şekil ve içerik değişiklikleri yapılarak, 1985’de Ekonomik İşbirliğişkilatı (ECO) adını almış ve 1992 yılında Afganistan, Azerbaycan, Kazakistan,ırgızistan, Özbekistan, Tacikistan ve Türkmenistan’ın katılımlarıyla, üzerindeın yaşadığı 7 milyon kilometre karelik alanı kapsayan 10 üyeliştir. ECO, orta vadede üye ülkeler arasındaki işbirliğininştirilmesine yönelik öncelikli hedefler olarak seçtiği ticaret, ulaştırma,şme ve enerji sektörlerine ağırlık verilmesi stratejisini benimsemiştirş mallarda %10 indirim sağlayan Tercihli Tarife Düzenlemeleri bölgeırmada ilk adım olmuştur. Ayrıca uygulanabilir çalışmalarştur. Bölge içi ticareti ve ekonomik aktiviteyiıyla, ECO Transit Ticaret Anlaşması ve ECO’ya üye ülkeşadamları için Vize işlemlerinin Basitleştirilmesi Anlaşması Mart 1995 tarihinde
Türk Cumhuriyetleri
71
İle İlişkilerimize Ekonomik Açıdan Bir Yaklaşım
İ
(.http://www.dtm.gov.tr/DUNYA/ulus/62ekois.htm ).
Türkiye’nin Türk Cumhuriyetleri ile beraber oldu
te
geli
edildi
son kat
slamabad’daki üçüncü dönem toplantısında imzalanmıştırğu bölgesel ekonomikşkilatlardan olan ECO’nun ülkemiz için önemi aşikardır. Türkiye konumu,şmişlik düzeyi ve tüm Dünya ile siyasi ve ekonomik ilişkileriyle mütalaağinde, ECO’ya lider olması ve bu teşkilatı yönlendirme durumunda ise deılan yedi ülkede Batılı anlamda henüz hukuki mevzuatın çıkarılmamış
olmas
i
Tarihi, kültürel ve dini yak
ülkelerden olu
olma, ECO’nun bir i
olabilece
ekonomik gerilik, ekonomik ve politik istikrars
Müslüman Cumhuriyetleri’nin yeniden yap
ili
potansiyelden yararlan
Bu güçlüklerin üstesinden gelinerek örgütün etkin bir konuma ve i
kavu
yararl
ına ilaveten, İran’ın engellemeleri ile ECO’da önemli bir ekonomikşbirliği geliştirmek mümkün değildir (Çarıkçı,2001:297).ınlık, coğrafi açıdan birbirini tamamlayanşma, zengin hammadde kaynaklarına ve geniş bir pazara sahipşbirliği-entegrasyon girişimi olarak başarı şansının yüksekğine işaret etmektedir. Bu avantajlara karşılık sermaye yetersizliği veızlıklar, örgüte yeni katılan Türk-ılanma-geçiş sorunları ve bunlarla daşkili olmak üzere başka blok ya da ülkelere bağlılık/bağımlılık, söz konusuılmasını güçleştiren koşullar olarak dikkati çekmektedir.şlerliğeşturulması, her şeyden önce, üye ülkelerin böylesi bir işbirliği girişimininılığını kavramalarına ve bu yönde kararlı tutum izlemelerine bağlı
bulunmaktad
Türkiye’nin giri
1992 tarihinde
Deklarasyonu’nu Arnavutluk, Azerbaycan, Bulgaristan, Ermenistan, Gürcistan,
Moldova, Romanya, Rusya Federasyonu, Türkiye, Ukrayna ve Yunanistan
devlet veya hükümet ba
ır (Güran,Aktürk,1995:299).şim ve öncülüğünde yürütülen çalışmalar sonucu, 25 Haziranİstanbul da düzenlenen toplantıda, Karadeniz Ekonomik İşbirliğişkanları tarafından imzalanmasıyla Karadeniz Ekonomik
İş
bir model üzerine kurulmu
75karadeniz.htm). KE
ülkeler aras
olmas
aras
nedenidir (Güngör,2000:83).
Türkiye ile Türk Cumhuriyetleri ECO, KE
üye s
birliği (KEİ) kurulmuştur. KEİ, özel sektöre öncelik veren ve öncülük tanıyanştur (http://www.dtm.gov.tr/DUNYA/ulus/İ Bölgesi, serbest ticareti savunmasına rağmen, üyeındaki mevcut ekonomik ve siyasi problemlerin önemli boyutlardaı birliğin etkinliğini sarsmaktadır. Özellikle Türkiye ile Yunanistanındaki geleneksel çekişme birliğin geleceği konusundaki karamsarlığın esasİ gibi organizasyonlar içinde ortakıfatıyla yer almaktadır. Ancak KEİ içerisinde Yunanistan, ECO içerisinde
İ
ran gibi Türkiye’nin sürekli olarak çatışma içinde olduğu ülkelerin olması
istenilen sonuçlara ula
Cumhuriyetleri aras
görülmektedir (Çar
şılmasını engellemektedir. Bunun için Türkiye ile Türkında bir ekonomik entegrasyon oluşturulması kaçınılmazıkçı,2001:291). Türkiye’nin ilk aşamada Avrasya Ekonomik
İş
Türk Dünyas
birli
Cumhuriyetleri bak
Türk Cumhuriyetleri ile Türkiye aras
Türk Cumhuriyetleri bak
birliğini tesis etmek üzere çekirdek kurumları oluşturması gelecek kuşaklarını ekonomik entegrasyonunu görebilmelerini sağlayacaktır. Çekirdekğin KOBİ’ler çerçevesinde kurulması Türkiye bakımından yapılabilir, Türkımından zaruri görülmektedir.ında kurulacak kurumsal bir işbirliğiımından sadece ekonomik değil aynı zamanda stratejik
Mehmet ALAGÖZ - Sinem YAPAR - Ramazan UÇTU
72
olarak da gereklidir. Aralar
Cumhuriyetleri ve ortak medeniyet alan
öncelikli) gelecekte bat
mahkum olacaklar
kendi aralar
alabilecekler ya da pazar olarak kalacaklard
ında ekonomik işbirliğini kurumsallaştırmayan Türkımızdaki dost ülkelerin (Balkan ülkeleriılı büyük oluşumların, Çin ve Japonya’nın pazarı olmayaını beklemek mümkündür. Şu halde Türk Cumhuriyetleri yaında kuracakları bölgesel oluşum ile küreselleşmenin içinde yerır (Kabasakal,2001:58).
5. Sonuç ve De
ğerlendirme
Türk Cumhuriyetleri ile ülkemiz aras
co
içine sokmu
yard
Cumhuriyetleri’nde yapt
bu ülkelere yönelik olarak gerçekle
ula
Türk i
ba
olmas
uluslararas
ında varolan ortak dil, din, kültür veğrafi yakınlık Türkiye’yi bir anlamda bu ülkelerle işbirliği yapma sorumluluğuştur ve bu sorumluluğu, Eximbank aracılığıyla, verdiği kredi veımlarla, sağladığı altyapı hizmetleriyle ve Türk işadamlarının Türkığı yatırımlarla yerine getirmeye çalışmaktadır. Ancak,ştirilen ekonomik ilişkiler istenilen seviyeyeşamamıştır. Bunun temelinde, Türkiye’den kaynaklı olarak, yatırım yapanşadamlarına devletin yapmış olduğu desteğin yetersiz kalması, bu ülkelerinğımsızlıklarını kazanmalarının ilk yıllarında ihraç ettiğimiz malların kalitesizının “Türk malı” imajını zedelemesi ve en önemlisi Türkiye’ninı ekonomi politikasının daha çok Avrupa Birliği’ne dönük olması
yatmaktad
merkezi planlamadan piyasa ekonomisine geçi
ya
ır. Türk Cumhuriyetleri açısından baktığımızda ise bu ülkelerdeşte ve özelleştirme çabalarındaşanan sıkıntılar, haberleşme, ulaştırma, bankacılık, sigortacılık vs. gibi alt yapı
yetersizlikleri, özel i
hukuku ile uygun bir idari yap
geli
Türkiye ile Türk Cumhuriyetleri aras
şletmeciliğin geliştirilmesi için bir ticaret ve sözleşmeının tam olarak oluşturulamaması ilişkilerinşmesini engellemektedir.ında ekonomik işbirliğinin arttırılması
için sektörel bazda, kar
politika olu
te
yap
sa
Türk Cumhuriyetleri ile ili
ve özel sektörün i
şılaştırılmalı üstünlüklere dayanan bir bölgesel ortakşturulması, Türk işadamlarına bu bölgede yatırım yapmaları içinşvik uygulamalarında yeni bir sistem oluşturulması, bir sigorta istemi ileılacak yatırımların güvence altına alınması ve tek elden yönlendirilmesiğlanmalıdır.şkilerin istenilen seviyeye ulaşabilmesi için kamuşbirliği yapması da gereklidir. Türkiye’nin petrol kaynakları
dü
oldu
yap
dü
şünüldüğünde Türk Cumhuriyetleri’nin ülkemiz açısından öneminin aşikarğu görülmektedir. Ayrıca ekonomik işbirliği faaliyetleri arttırılmalı ve buılırken aramızda en azından bir gümrük birliğinin oluşturulabileceği deşünülmelidir.
KAYNAKÇA
AKD
Kültürel
http://makdis.pamukkaleedu.tr/mak5htm, 09.12.2002.
“Azerbaycan Ekonomisi ve Türkiye ile
/bultenler/azerbaycan-mart2001.pdf, 05.03.2004.
İŞ Muhammet, “Orta Asya Türk Cumhuriyetleri İle Ekonomik, Sosyal,İlişkiler-Bölgeye Yabancı İlgisi ve Beklentiler”,İlişkileri”, http://www.deik.org.tr
Türk Cumhuriyetleri
73
İle İlişkilerimize Ekonomik Açıdan Bir Yaklaşım
B
Etkisi”,http://www.foreigntrade.gov.tr/ead/dtdergi/ocakozel/2002.
rusya.htm, 14.12.2002.
ÇARIKÇI Emin,
Cumhuriyetleri’nde Ekonomik Geli
Ekonomik Destekleri
Ankara, 2001.
“Ekonomik
62ekois.htm, 31.12.2002.
“Ekonomik
/AvrupaBirligi/eco.htm, 31.12.2002.
GÜNGÖR Bayram, “Türkiye
Entegrasyonun Olabilirlik Etüdü”,
Dergisi
GÜRAN Nevzat, AKTÜRK
Eylül Üniversitesi
2.B,
KABASAKAL Öner, “Türk Cumhuriyetleri’nin Ekonomik Kalk
T
ocalözel2002/kazak.htm, 11.12.2002.
KABASAKAL Öner, “Türkiye’nin Türk Cumhuriyetleri
Ticari
“Karadeniz Ekonomik
ulus/75karadeniz.htm, 31.12.2002
KARLUK R
“Kazakistan Ekonomisi ve Türkiye ile
http://www.deik.org.tr/bultenler/2003521155436kazakistan-mayis2003.pdf,
05.03.2004.
“K
http://www.deik.org.tr/bultenler/200415105022kirgizistan-ekim2003.pdf,
05.03.2004.
“Özbekistan Ekonomisi ve Türkiye ile
http://www.deik.org.tr/bultenler/20031215103333ozbekistan-aralik2003.pdf,
05.03.2004.
Sekizinci Be
Bölge Ülkeleri
http://ekutup.dptgovtr/turk/cumh/oik.528.pdf, 25.12.2002.
SEY
İLGİN Gazi, “Rusya Krizinin Orta Asya Türk Cumhuriyetleri’neEkonomik Gelişmeler ve AB İlişkileri, Türkşmeler ve Türkiye’nin, Makale No:28, Tutibay Yayınları, 1.B.,İşbirliği Örgütü”, http://www.dtm.gov.tr/DUNYA/ulus/İşbirliği Teşkilatı (ECO), http://www.anap.org.tr./anap/dokumanİle Yeni Türk Cumhuriyetleri ArasındakiAkademik Araştırmalar, 2000, Sayı:6.İsmail, Uluslararası İktisadi Kuruluşlar, DokuzİİBF Maliye Bölümü Masaüstü Yayıncılık Birimi,İzmir, 1995.ınmalarındaİKA’nın Rolü”, http://www.foreigntrade.govtr/ead/dtdergi/İle Ekonomik veİlişkileri, Avrasya Etüdleri 20, Özel Sayı, Yaz-2001.İşbirliği”, http://www.dtm.gov.tr/DUNYA/ıdvan, Türkiye Ekonomisi, Beta Yayınları, İstanbul, 1999.İlişkileri”,ırgızistan Ekonomisi ve Türkiye ile İlişkileri”,İlişkileri”,ş Yıllık Kalkınma Planı, Türkiye ile Türk Cumhuriyetleri veİlişkileri Özel İhtisas Kurulu Raporu,İDOĞLU Halil, “Türk Cumhuriyetleri İle Olan İlişkilerde Gelişmeler”,
Erciyes Üniversitesi
Dergisi
SEY
1999.
İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi, 1999, Sayı:15.İDOĞLU Halil, Uluslararası İktisat, Güzem Yayınları, 13,B., İstanbul,
Mehmet ALAGÖZ - Sinem YAPAR - Ramazan UÇTU
74
TURAN Fatih, ÖZDEM
Ekonomik
http://foreigntrade.gov.tr/ead/dtdergi/ocakozel2002/fatih.htm,
14.12.2002.
“Türkmenistan Ekonomisi ve Türkiye ile
bultenler/200261892647turkmenistan-ulkebulteni-ekim2000.pdf,
05.03.2004.
İR Atakan, “Türkiye-Türk Cumhuriyetleri Ticari veİlişkileri Hakkında Değerlendirme”,İlişkileri”, http://www.deik.org.tr/ |
|
 |
|
|
|
|
